بسیاری از والدین نگران رشد کودک خود هستند و دوست دارند راه رفتن، به حرف افتادن و یا غلت زدن و بازی کردن با عروسک را در کودک خود به موقع ببینند و برای رسیدن این روزها و تجربه هیجان آن شوق زیادی دارند. با این حال علائم رشد هر کودک با کودک دیگری کاملا متفاوت است و در موعد خاصی این علائم در کودک بروز می کند. شاید این موضوع والدین را نگران کند و به حساب اینکه کودک مشکل دارد و مثل سایر کودکان نرمال نیست، او را به پزشک ببرند. ولی باید گفت این مساله همیشه مشکل حادی به حساب نمیآید و جای نگرانی ندارد ولی تشخیص این موضوع با زمانی که کودک واقعا به تاخیر رشد دچار است، چیزی است که در این مقاله مهدکودک نارسیس به آن پرداختیم:
منظور از تاخیر رشد در کودک چیست؟
وقتی کودک بزرگ می‌شود، گاهی اوقات ممکن است مهارت‌های خاصی را دیرتر از سایر بچه‌های هم سن خود یاد بگیرد. چنین موضوعی می‌تواند به این معنی باشد که آنها به تاخیر رشد دچار هستند؛ گاه چنین موضوعی یک تاخير موقت باشد و بالاخره توانایی و رفتار در کودک ایجاد می‌شود، گاه می‌تواند نشانه ای از یک مسئله بزرگتر باشد که باید توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد.
چگونه تاخیر رشدی در کودکان تشخیص داده می‌شود؟
تاخیر رشد در کودک از دغدغه‌های هر پدر و مادری است و انتظار دارند کودک به طور طبیعی در هر سنی که هستند حرکات و رفتارهای مشخصی را بروز دهند. به عنوان مثال کودک تا ۲ سالگی کلمات ساده را به زبان بیاورد، در ۴ سالگی بتواند به خوبی توپ بازی کند و یا در ۵ سالگی به طور کامل بدون کمک بدود و یا بنشیند. معمولا کارشناسان از جدول زمانی رشد کودک برای تعیین مهارت‌های شناختی و جسمی در کودکان، به عنوان یک راهنمای کلی استفاده می‌کنند.
در صورتی که حرکات و رفتارهای کودک متناسب با سن او نباشد، پزشک تشخیص می‌دهد کودک به تاخیر در رشد مبتلا می‌باشد و توجه به این مساله اهمیت زیادی دارد و در صورت بی‌توجهی سایر ابعاد زندگی او را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در برخی از کودکان شدت تاخیر رشد چندان زیاد نیست و با گذشت چند ماه در مقایسه با همسالان خود به آن مهارت و توانایی موردنظر می‌رسد؛ از سوی دیگر در برخی از کودکان بنا به دلایل جسمی شدت تاخیر آنقدر طولانی است که باید کودک تحت نظر متخصص باشد تا روند رشد در او بهبود پیدا کند. به طور کلی، تاخیر رشد در کودکان به پنج دسته اصلی زیر تقسیم می‌شود:
- تاخیر در مهارت‌های حرکتی
- تاخیر در گفتار
- تاخیر شناختی
- تاخیر اجتماعی و عاطفی
- تاخیر انطباقی
انواع تاخیر رشد کودک
همانطور که قبلا اشاره کردیم، تاخیر رشد کودک می‌تواند در زمینه‌های مختلفی رخ دهد. هر یک از این دسته‌های گفته شده می‌تواند نشانه‌ای از مسئله اساسی باشد که باید مورد توجه قرار گیرد. در ادامه درباره هر یک از موارد نامبرده بیشتر توضیح دادیم.
- تاخیر رشد شناختی: یکی از انواع تاخیر در کودکان، تاخیر شناختی است. تاخیر شناختی به ضعف و کمبود توانایی کودک برای فکر کردن، یادگیری و حل مشکلات اشاره دارد. این وضعیت همچنین می‌تواند منجر به تاخیر و مشکلات در یادگیری و تفکر کودک شود که هنگام شروع سن مدرسه یا حتی زودتر آشکار می‌شود. علت بروز تاخیر شناختی، آسیب در دوران بارداری و معلولیت‌های رشد در دوره جنین، برخی اختلالات ژنتیکی مثل سندرم داون، و برخی بیماری‌ها مثل مننژیت، اختلالات تشنج و غیره می‌توان اشاره کرد. مشکلات حافظه، تاخیر در گفتار، مشکل در حل مشکلات ساده، عدم تمرکز، و درم نکردن قوانین منطقی برخی از نشانه‌های تاخیر شناختی در کودکان است. خوشبختانه تاخیر شناختی در کودکان اغلب به راحتی قابل درمان و کنترل است و روانشناس کودک بر اساس شرایط کودک برنامه درمانی مناسبی را برای آن طراحی می‌کند.
- تاخیر رشد حرکتی: گاهی اوقات کودک می‌تواند با حرکت هماهنگ اعضای بدن خود مشکل داشته باشند، و این تاخیر حرکتی نامیده می‌شود. ممکن است با مهارت‌هایی مثل نشستن، خزیدن، راه رفتن و سایر حرکات در مقایسه با کودکان هم سن خود، مشکل داشته باشند. برخی از دلایل تاخیر حرکتی مواردی مثل زایمان زودرس، مشکلات عضلانی، دیستروفی عضلانی یا فلج مغزی می‌باشد. کودکان دارای تاخیر رشد حرکتی نشانه‌هایی مثل مشکل در بلع، گرفتگی عضلات، مشکل در دویدن، مشکل در کنترل سر و گردن، مشکل در جویدن و بلع، مشکل در بالا و پایین رفتن از پله‌ها، سفتی عضلات، مشکل در راه رفتن، مشکل در برداشتن وسایل، مرتب کردن اشیاء کوچک و بستن بند کفش را داشته باشند. فیزیوتراپی و کار درمانی راه‌های موثری برای کمک و درمان کودکان دارای تاخیر رشد حرکتی هستند. درمانگران تمرینات و برنامه‌های درمانی را بر اساس نیاز کودک آماده می‌کنند.
- تاخیر رشد اجتماعی عاطفی: مشکل پیدا کردن دوست یا عدم درک احساسات مردم، از نشانه‌های تاخير رشد اجتماعي و عاطفي کودک به شمار میرود، این مشکل می‌تواند تعامل کودکان با دیگران و بیان افکار و احساسات آنها را سخت و دشوار کند. از دلایل بروز تاخیر رشد اجتماعی و عطفی کودک مواردی مثل اختلالات اضطرابی و همچنین اختلالات عصبی مثل اختلال طیف اوتیسم و اختلال کمبود توجه/بیش فعالی، می‌توان اشاره کرد. کودکانی که به مشکل تاخیر رشد اجتماعی و عاطفی دچار هستند؛ مهارت‌های اجتماعی را خیلی دیرتر از بچه‌های دیگر یاد می‌گیرند. برخی از نشانه‌های تاخیر اجتماعی و عاطفی ، حرکات تکراری، اجتناب از تماس چشمی، مشکل در مراودات اجتماعی، مشکل در شروع ارتباط با دیگران، و ترس از روبرو شدن با افراد جدید می‌باشد. البته مشکل تاخیر عاطفی – اجتماعی را می‌توان به راحتی درمان کرد. بازی درمانی و رفتار درمانی برخی از راه‌های کمک به کودک مبتلا به این مشکل شناخته شده است. در جلسات درمانی، کودک شما بازی می‌کند، با یک درمانگر صحبت می‌کند و تمرینات خاصی را انجام می‌دهد تا یاد بگیرد چگونه با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کند.
- تاخیر گفتار و زبان: کودکانی که تاخیر در رشد گفتار و زبان را تجربه می‌کنند ممکن است در برقراری ارتباط با اطرافیانشان مشکل پیدا کنند، صحبت نکردن، داشتن واژگان و لغات محدود، تلاش برای بیان افکار و مشکل در تشکیل جملات مناسب سن، همه از نشانه‌های تاخیر در گفتار محسوب می‌شوند. برای درمان آن، کودک در جلسات گفتار درمانی شرکت می‌کند.
- تاخیر انطباقی: کودکان دارای تاخیر انطباقی، در یادگیری مهارت‌های زندگی متناسب با سن خود (مانند مراقبت از خود) مشکل دارند. چنین مشکلی می‌تواند ادامه زندگی بدون کمک دیگران، برای آنها سخت کند. دلایلی مثل اختلالات طیف اوتیسم، سندرم داون، فلج مغزی و دیستروفی عضلانی از دلایل شایع بروز این مشکل هستند. کودک ممکن است همیشه به کمک دیگران در کارهای شخصی مثل مسواک زدن و لباس پوشیدن نیاز داشته باشد. رفتار درمانی و ذهن درمانی برخی از راه‌های کمک به درمان تاخیر در رشد انطباقی کودک است.
نتیجه‌گیری
وقتی کودک در مقایسه با بچه‌های هم سن و سال خود رفتارها و شخصیت نرمال از خود نشان نمی‌دهد به معنای تاخیر رشد کودک است. البته تشخیص وجود چنین مشکلی به نظر پزشک بستگی دارد، چنین موضوعی می‌تواند بنا به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. پزشکان، متخصصان کودکان و درمانگران توصیه می‌کنند که علت بروز چنین مشکلی را پیدا کنید تا کودک فرصت‌های مهم یادگیری را از دست ندهد. با خواندن این مقاله با انواع تاخیر رشد کودک و نشانه‌ها و به همراه روش درمانی آنها بیشتر آشنا می‌شوید.
