اختلال خواب کودک شرایطی است که موجب بدخوابی یا خواب‌آلودگی زیاد او می‌شود و با مشکلاتی همچون کاهش توجه، حافظه، عملکرد تمرکز و یادگیری در مدرسه همراه است.
علاوه بر این، اختلال خواب می‌تواند بر رفتار کودک نیز تأثیرگذار باشد و باعث تحریک‌پذیری و بیش‌فعالی در او شود. در این مقاله از وب‌سایت مهدکودک نارسیس درباره اختلال خواب کودکان جزئیات بیشتری را بیان کردیم:
عواملی که موجب اختلالات خواب در کودکان می‌شود
عواملی وجود دارد که باعث می‌شود کودک دچار اختلالات کم‌خوابی شود در ادامه به عوامل‌ها اشاره خواهیم کرد:
۱- آپنه انسدادی خواب (obstructive sleep apnoea; OSA):
به‌نوعی از اختلال خواب گفته می‌شود که در آن دیواره‌های گلو در طول خواب شل و باریک می‌شوند. این شرایط باعث توقف در تنفس می‌شود که ممکن است برای چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند و حتی احتمال دارد در طول شب چندین بار رخ دهند.آپنه مرکزی زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از مغز که تنفس را کنترل می‌کند، روند تنفس را به‌درستی مدیریت نکند. در نوزادان نارس نسبتا این موضوع شایع است؛ زیرا مرکز تنفسی در مغز کودک نابالغ است.
مشکل بی‌خوابی در زمانی اتفاق می‌افتد که کودک تلاش می‌کند تا به خواب برود یا در طول روز خواب بماند. این مشکل می‌تواند ناشی از عادات و روال‌های خواب نامناسب باشد. گاهی اوقات بی‌خوابی ناشی از شرایطی مانند آپنه انسدادی خواب است. اولین درمان بی‌خوابی استفاده از راهبردهای شناختی و رفتاری برای تغییر عادات، رفتارها و یادگیری مجدد نحوه به خواب‌رفتن در حالت معمول است.
اختلالات در خواب باعث می‌شود که کودک دیر یا نامنظم بخوابد و ساعت داخلی بدن کودک دچار بهم ریختگی شود. کودکان معمولا ساعت خواب را به تأخیر می‌اندازند و دیر به رختخواب می‌روند و همین روند موجب دیر بیدارشدن آنها می‌شود.
۲- پاراسومنیا:
اصطلاحی جامع برای تعریف رفتارهای غیر طبیعی یا اتفاق‌های ناخواسته‌ای است که افراد قبل از به خواب‌رفتن، هنگام خواب یا در طول دوره انگیختگی (Arousal period) بین خواب و بیداری تجربه می‌کنند. این رفتارها به میزان قابل‌توجهی از نظر خصوصیات، شدت و دفعات با هم تفاوت دارند.
پاراسومنیا شامل راه رفتن در خواب، وحشت‌های شبانه و برانگیختگی‌های گیج‌کننده هستند. برانگیختگی‌های گیج‌کننده باعث می‌شود که کودک درست پس از بیدارشدن، رفتاری عجیب از خودش نشان دهد.
۳- سندرم پای بی‌قرار:
وضعیتی است که باعث میل شدید به حرکت‌دادن پاها می‌شود که در برخی موارد، سندرم پای بی‌قرار در خانواده‌ها دیده می‌شود. یک ماده شیمیایی مهم در مغز به نام دوپامین به کنترل حرکت کمک می‌کند که اغلب در کودکان مبتلا به سندرم پای بی‌قرار کم است. همچنین ممکن است مربوط به سطح پایین آهن در مغز باشد، آهن برای فعالیت مناسب دوپامین موردنیاز است.
علائم اختلالات خواب کودک
مشکلات خواب و کمبود خواب تأثیرات منفی بر عملکرد کودکان در مدرسه، فعالیت‌های فوق‌برنامه و روابط اجتماعی او می‌گذارد.
کمبود خواب ممکن است باعث حوادث و جراحات، مشکلات رفتاری، رفتار تکانشی، مشکلات خلقی، مشکلات حافظه، تمرکز، یادگیری، مشکلات عملکردی، پرخوری شود و حتی ممکن است که نسبت به اتفاقات دیر واکنش نشان دهد.
اگر کودک شما هر یک از علائم زیر را از خود نشان داد، این مشکل را جدی بگیرید و با پزشک اطفال خود صحبت کنید:
- خرناس
- مکث تنفس هنگام خواب
- مشکل در هنگام خواب‌رفتن
- مشکلات خواب در طول شب
- مشکل بیدارماندن در طول روز
- رویدادهای غیرطبیعی در طول خواب مانند راه‌رفتن یا کابوس دیدن
- دندان‌قروچه
- شب‌ادراری
- به سختی بیدارشدن در صبح
راهکار ها برای بهبود اختلال خواب کودک
همانطوری که خوابیدن در بزرگسالان فرایند سختی است برای کودکان هم این کار دشوار است. بجای اینکه کودک را به اصرار بخوابانید از یک برنامه منظم، لذت‌بخش و آرام‌بخش برای تنظیم خواب کودک خود کمک بگیرید.
یکی از عوامل محیطی تاثیر گذار در چرخه خواب و بیداری کودک، دمای اتاق خواب کودک است. بهتر است دمای اتاق را کمی پایین بیاورید چون باعث می‌شود دمای داخلی بدن تاثیر مستقیم در افزایش و کاهش سطح هورمون ملاتونین داشته باشد.
نکته دیگر این است که کودکتان را قبل از خواب به هیچ عنوان از موجودی نترسانید، قصه‌های مناسب سن کودکتان را بخوانید و برای مدیریت کردن ترس کودک، میتوانید عروسکی مخصوص برای او خریداری کرده و اینگونه به او القا کنید که عروسک هنگام خواب از او مراقبت می‌کند، با این کار کودک شما با اطمینان خاطر بهتری به خواب می‌رود.
کودکان مبتلا به اختلالات ریتم شبانه‌روزی، نوردرمانی در صبح می‌تواند به تنظیم مجدد هسته‌های سوپراکیاسماتیک کمک کند. هسته‌های سوپراکیاسماتیک همان ریتم‌های شبانه‌روزی الگو و نمونه بیولوژیکی هستند که یک چرخه ۲۴ ساعته را دنبال می‌کند که این ریتم‌های شبانه روزی از فرایند‌های بیولوژیکی مثل خواب، ترشح هورمون، خوردن و نوشیدن نظارت دارند.در واقع هسته‌های سوپراکیاسماتیک برای حفظ ریتم شبانه روزی ضروری است.
کودک بلافاصله پس از بیدارشدن در معرض ۸۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ لوکس نور روشن به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه قرار می‌گیرد.
- استفاده مزمن از جعبه نور می‌تواند منجر به ایجاد آب‌مروارید شود. شروع خواب باید هر شب با افزایش ۳ ساعته به تعویق بیفتد تا زمان خواب مطلوب تعیین شود.
- یک روتینی را انتخاب کنید که با آرامش قبل از خواب همراه است، مانند حمام آب گرم یا خواندن داستان‌های موردعلاقه کودک.قبل از خواب به کودکان غذا یا نوشیدنی‌هایی که کافئین دارند ندهید.
- هر شب زمان مشخصی را برای خواب کودک تعیین کنید و نسبت به آن بی‌تفاوت نباشید و بیشتر خوابیدن در تعطیلات آخر هفته را تشویق نکنید.
- اطمینان حاصل کنید که دمای اتاق‌خواب راحت و فضا نسبتا تاریک است.
- مطمئن شوید که سطح سروصدا در خانه کم باشد.
- از دادن وعده‌های غذایی به کودکان نزدیک به زمان خواب خودداری کنید.
- از بازی‌های مهیج که همراه با فعالیت‌های زیاد است اجتناب کنید، زیرا فعالیت بیش از حد نزدیک به زمان خواب می‌تواند کودکان را بیدار نگه دارد.
- هنگام خواب کودک نباید تلویزیون، کامپیوتر، تلفن همراه، رادیو یا موسیقی پخش شود. تلویزیون و کنسول‌های بازی باید حداقل ۱ ساعت قبل از خواب خاموش باشد.
- نوزادان و کودکان باید زمانی که خسته به نظر می‌رسند؛ اما هنوز بیدار هستند (به‌جای اینکه در آغوش شما یا در اتاق دیگری بخوابند) در رختخواب قرار گیرند. از همراه کودک به رختخواب رفتن به‌طور جدی پرهیز کنید.
درمان شناختی – رفتاری اختلال خواب کودکان
درمان شناختی- رفتاری (CBT) نوعی روان‌درمانی است که به فرد بیمار کمک می کند تا رفتار‌هایی که احساسات و افکار او را تحت تاثیر قرار می‌دهد را بهتر درک کند. درمان شناختی – رفتاری برای درمان بیماری هایی از جمله اختلالات در خواب، افسردگی، فوبیا و اعتیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مسائلی که بیش از همه موردتوجه قرار گرفته مربوط به حل مشکلات خواب شبانه در نوزادان و کودکان نوپا است، برای رفع مشکل بهتر است فعالیت خانواده بررسی و اصلاح شود.
شواهد نشان داده است بین الگوهای خواب والدین و کودکان شباهت‌هایی وجود دارد، برای مثال، تعامل متقابل والد – کودک نشان می‌دهد که کم‌خوابی مادر ممکن است به طور مستقیم بر سبک پرورش فرزند تأثیر بگذارد. بر این اساس، خواب کودک نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.
