نافرمانی در میان کودکان دبستانی یک مسئله رایج است که بسیاری از معلمان و والدین باید با آن روبرو میشوند. این مشکل می تواند به اشکال مختلف مانند صحبت کردن ، امتناع از پیروی از دستورالعمل ها یا درگیری با دیگران ظاهر شود اختلال نافرمانی نوعی اختلال رفتاری در کودکان است که میتوان آن را از دوران کودکی تشخیص داد. رفتار آنها میتواند وظایف روزانه و فعالیتهای مدرسه را مختل کند. برای همین تصمیم گرفتیم در این مقاله نارسیس به موضوع نافرمانی کودکان به همراه دلایل و راهکارهای درمانی آن بیان کنیم:
چرا برخی از کودکان نافرمانی میکنند؟
آمارها نشان میدهد که ۲ تا ۶ درصد از کودکان و نوجوانان دچار اختلال نافرمانی هستند. با بررسیهای انجام شده بر روی کودکان زیر ۸ سال، مشخص شد ODD در پسران نسبت به دختران شایع تر است، ولی در کودکان بزرگتر بالای ۸ سال، ODD در پسران و دختران به طور مساوی دیده میشود.
بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال نافرمانی نیز اختلالات دیگری مثل اختلال کمبود توجه، اختلالات یادگیری، اختلالات خلق و خوی (مانند افسردگی) و اختلالات اضطراب از خود نشان میدهند. سوالی که مطرح میشود چرا برخی کودکان نافرمانی میکنند، در جواب باید گفت کودک تا زمانی که در درون خود احساس امنیت و راحتی داشته باشد رفتارهای ناسازگارانه کمتری از خود بروز میدهد. اگر کودک مدتهاست که نافرمانی میکند، باید به آنچه در خانواده اش اتفاق میافتد نگاه کنید. در زیر چند سوال ذکر شده است که با پاسخدهی به آنها متوجه خواهید شد چرا یک کودک بد رفتاری میکند:
- آیا اعضای خانواده شما به یکدیگر احترام میگذارن ؟
- مشاجرات در خانواده شما چگونه اتفاق میافتد؟
- مشاجرات داخل خانواده چگونه مدیریت میشود؟ آیا اعضای خانواده اختلافات خود را با صحبت کردن حل میکنند، یا به خشونت متوسل میشوند؟
- معمولا والدین چگونه با فرزند خود ارتباط برقرار میکنند؟
- آیا والدین و کودک به حریم خصوصی، ایدهها و ارزشهای شخصی یکدیگر احترام میگذارند؟
- آیا والدین و کودک شخصیتها و روشهای مختلفی برای برقراری ارتباط دارند که در نتیجه باعث ایجاد فاصله بین آنها شود؟
- آیا فرزند در مدرسه با مشکل روبرو است یا در دوست یابی مشکل دارد؟
- آیا اعضای خانواده در زمانهای استرس زا از یکدیگر حمایت میکنند؟
نشانههای اختلال نافرمانی در کودکان
- کودکانی که اختلال نافرمانی دارند، الگوی روشنی از مشکلات رفتاری را از خود نشان میدهند، از جمله علائم زیر:
- واکنش فوری در برابر رفتارها و مشکلات دیگران
- مخالفت با والدین
- بحثهای مکرر با بزرگسالان
- مخالفت عمدی با قوانین و دستورات دیگران
- تلاش برای آزار و اذیت و ناراحت کردن دیگران
- از دست دادن کنترل بر روی رفتار و گفتار خود
- خشمگین بودن و انتقام گرفتن
- استفاده از زبان نامناسب در ارتباط با دیگران
- بدجنس بودن و نفرت انگيز بودن در صورت ناراحت شدن
شدت اختلال نافرمانی برای هر کودک میتواند متفاوت باشد، برای برخی از کودکان، علائم ممکن است در ابتدا در خانه مشاهده شود ولی با گذشت زمان، این اختلال ممکن است در محیطهای دیگر مثل مهدکودک، دورهمیو یا محیط بیرون از خانه نیز ظاهر شود.
دلایل بروز نافرمانی در برخی کودکان
گاهی اوقات کودکان با پیروی از قوانین و گوش دادن به حرف بزرگسالان مشکل داشته باشند. علت دقیق این مشکل هنوز مشخص نیست، اما میتواند ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، ژنتیکی و محیطی باشد. یکی از دلایل بروز این رفتار میتواند تغییرات در مواد شیمیایی مغز باشد. نافرمانی کودکان میتواند با برخی مواد شیمیایی در مغز او مرتبط باشد که به درستی ترشح نمیشوند، ترشح این مواد شیمیایی به سلولهای مغزی کمک میکنند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و کمبود آنها، ممکن است موجب شود پیامها به درستی از مغز عبور نکنند، که منجر به اختلالاتی مثل بروز مشکلات پیچیده و سایر مشکلات سلامت روانی میشود.
علاوه بر این، بسیاری از کودکان علاوه بر مشکل نافرمانی نیز مشکلات سلامت روانی دیگری مثل ADHD، اختلالات یادگیری، افسردگی یا اضطراب دارند که میتواند در بروز مشکلات رفتاری آنها نقش داشته باشد. مشکلات خانوادگی مثل درگیریها، سوء مصرف مواد مخدر، عدم نظارت والدین و مسائل مربوط به والدین نیز میتواند در بروز نافرمانی و مخالفت در کودکان نقش داشته باشد.
برخی مطالعات نشان میدهد که کمبود مواد شیمیایی در برخی مناطق خاص مغز میتواند منجر به مشکلات رفتاری جدی در کودکان شود. بسیاری از کودکانی که به اختلال نافرمانی دچار هستند، دارای خانواده ای مبتلا به بیماریهای روانی از جمله اختلالات خلق و خوی، اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصیتی دارند . چنین موضوعی نشان میدهد که اختلال نافرمانی میتواند از والدین به کودک به ارث برده شود. موضوع نافرمانی در کودک میتواند منجر به بروز مشکلاتی مثل عملکرد ضعیف در مدرسه، رفتارهای ضد اجتماعی، بی انگیزگی، سوء مصرف مواد مخدر و حتی خودآزاری در برخی موارد شود.
چگونه با نافرمانی کودک برخورد کنم؟
وقتی کودک تان نافرمانی میکند، واکنش شما واقعا مهم است. اگر به سخنان فرزندتان با عصبانیت و بدون کنترل پاسخ دهید، آنها با بی احترامیبیشتر نسبت به شما واکنش نشان میدهند. از طرف دیگر، اگر آرام بمانید، واکنش کودک ملایم تر خواهد بود. با نشان دادن احترام به آنها و دیگران، به آنها یاد خواهید داد که به دیگران احترام بگذارند.
به جای اینکه به مجازات و تنبیه فرزندتان بپردازید، سعی کنید در وهله اول بفهمید که چرا کودک شما نافرمانی میکند. وقتی فرزندتان مودب است، رفتار او را تحسین کنید و وقتی رفتار مورد انتظار را در کودک خود میبینید، به آنها پاداش دهید. دانستن دلایل بروز نافرمانی در کودک ممکن است به شما کمک کند تا رویکرد خود را در برابر او تغییر دهید. در اینجا چند توصیه مفید در این زمینه وجود دارد:
روابط خود را با کودک بازنگری کنید
ممکن است احساس نکنید که رابطه شما با فرزندتان نیاز به بازنگری داشته باشد، اما اغلب این دقیقا مسئله اصلی است. اگر احساس میکنید مثل گذشته با کودک خود ارتباط برقرار نمیکنید، سعی کنید هر روز کمی با او وقت بگذرانید تا با هم دیگر فعالیتهای مشترک انجام دهید، کارهایی مثل صحبت کردن، سوال پرسیدن یا انجام کارهای سرگرم کننده با هم تفاوت بزرگی در رابطه شما با کودک ایجاد میکند. ایجاد اعتماد یک شبه اتفاق نمیافتد و برای ایجاد آن زمان میبرد.
انتظارات خود را شفاف بگویید
اگر فرزند شما انتظارات و مرزهای مشخصی در رابطه نداشته باشد، زمان بیشتری را صرف آزمایش این مرزهای میکند. وظیفه ما به عنوان والدین این است که انتظارات شفاف را برای کودک خود از سنین پایین تعیین کنیم. به راحتی میتوانید لحظات خود را صرف آموزش و مدل سازی رفتارهای مناسب کنید به جای اینکه به طور مداوم اشتباهات و رفتارهای نادرست فرزندان نافرمان خود را اصلاح کنید.
محیط خانواده را آرام نگه دارید
داشتن استرس در محیط خانه واقعا میتواند کودکان را تحت تاثیر قرار دهد. اگر محیط خانه به دلیل بحثهای مداوم یا فشارهای مالی، تنش وجود داشته باشد، میتواند منجر به استرس درونی در کودکان شود و بر رفتار آنها تأثیر بگذارد. آنها اغلب به طور کامل نمیفهمند که چرا برخلاف میا شما رفتار میکنند، زیرا این رفتار را به دلیل تاثیر استرس بر ذهن و بدن خود مرتکب میشوند.
همچنین، اگر کودک تحت فشارهای دیگری مثل اضطراب مدرسه یا فشار روانی بالا قرار دارد، به توجه و آرامش نیاز دارد. باید به کودک نافرمان کمک کنیم تا استرس خود را از طریق مکالمات روزانه کاهش دهند. صحبتهای دو طرفه و گوش دادن به کودک میتواند به کاهش استرس و احساس تنهایی آنها کمک کند.
همچنین مطمئن شوید که قوانین و کارهای خانه متناسب با توانمندیهای فرزندتان باشد. به عنوان مثال، یک کودک ۵ یا ۶ ساله ممکن است از تمیز کردن اتاق خود خوشش نیاید، اما اگر آن را به کارهای کوچکتر مثل برداشتن اسباب بازی تقسیم کنید، نسبت به انجام آن احساس خوبی داشته باشند. سعی کنید از شرایطی که ممکن است کودک رفتار بدی را نشان دهد، اجتناب کنید. به عنوان مثال، اگر فرزند شما از موقعیتهای غیر منتظره خوشش نمیآید، سعی کنید فاصله بین یک فعالیت تا فعالیت دیگر را اجازه دهید به کار مورد علاقه خود بپردازد.
با فرزندتان همان طور رفتار کنید که میخواهید رفتار کند. درست مثل بزرگسالان، کودکان نافرمان ممکن است هر از گاهی به استراحت و اوقات آزاد نیاز داشته باشند. کودک ممکن است حال و هوای بدی داشته باشد یا احساس خستگی کند و برای مدتی نمیخواهد کاری انجام دهد. با عشق با او صحبت کنید. در صورتی که همه نکات گفته شده را انجام دادید ولی در رفتار کودک خود هیچ تغییری را ندیدید، بهتر است به دکتر متخصص مراجعه کنید. اگرچه آزمایش خاصی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد، اما پزشک ممکن است از تصویربرداری عصبی یا آزمایش خون برای تشخیص استفاده کند. آنها همچنین ممکن است به دنبال بیماریهای روانی دیگری مثل افسردگی باشند تا تشخیص دهند.
اگر پزشک نتواند علائم را تشخیص دهد، ممکن است کودک را به روانشناس کودک و نوجوان یا روانپزشک که به طور خاص برای تشخیص و درمان بیماریهای روانی در کودکان و نوجوانان آموزش دیده است، ارجاع دهد. روانپزشکان و روانشناسان از ابزارهای مصاحبه و ارزیابی ویژه برای ارزیابی سلامت روان کودک استفاده میکنند.
نتیجهگیری
نافرمانی در کودکان یک موضوع رایج محسوب میشود در حالی که می تواند برای والدین چالش برانگیز است، از آنجایی که تغییر رفتار کودک به سوی بروز رفتار محترمانه کار سخت و زمانبر خواهد بود، خواندن این مقاله می تواند به شما در این امر کمک کند.