بعضی از کودکان بهصورت طبیعی اجتماعی هستند و بهراحتی با همسالانشان ارتباط برقرار میکنند، اما گروهی دیگر کمی درونگرا یا خجالتیاند و ارتباط گرفتن برایشان سختتر است. ورود به مهدکودک برای این دسته از بچهها، میتواند چالشی بزرگ باشد. دنیایی پر از صدا، رنگ، افراد جدید و بازیهای گروهی که برایشان تازگی دارد، گاهی باعث عقبنشینی یا گوشهگیری میشود. اما خبر خوب این است که خجالت، ویژگی ثابت و غیرقابل تغییر نیست. با رفتار درست والدین و محیط آموزشی حمایتگر، کودک بهتدریج مهارت اجتماعی پیدا میکند و از بودن در جمع لذت میبرد.
چرا برخی کودکان خجالتیتر هستند؟
خجالت در کودکی معمولاً ریشه در عوامل ژنتیکی و محیطی دارد. بعضی از کودکان بهطور ذاتی حساستر یا محتاطترند و در مواجهه با موقعیتهای جدید دچار تردید میشوند. از طرف دیگر، محیط خانواده هم نقش مهمی دارد؛ اگر والدین بیشازحد محافظهکار باشند یا فرصت تجربه اجتماعی کافی برای کودک فراهم نکنند، احتمال شکلگیری خجالت در سالهای اولیه بیشتر میشود. تجربههای ناخوشایند گذشته هم میتواند اعتمادبهنفس کودک را کاهش دهد.
اما مهمترین نکته این است که خجالت، یک احساس طبیعی است و نه عیب یا ضعف. وقتی کودک یاد بگیرد که احساسش قابل درک است و در محیطی امن قرار دارد، بهتدریج تمایل بیشتری برای ارتباط نشان میدهد.
اولین روزهای مهدکودک؛ چالشی برای کودکان خجالتی
ورود به مهدکودک مثل باز شدن دری به دنیایی تازه است. کودک با چهرههای جدید، قوانین تازه و بازیهای گروهی روبهرو میشود. این شرایط برای کودک خجالتی ممکن است استرسزا باشد. او ممکن است گوشهای بنشیند، از پاسخ دادن به مربی خودداری کند یا از جمع فاصله بگیرد. در این مرحله، فشار آوردن یا مقایسه با دیگران بدترین واکنش ممکن است.
بهتر است والدین در روزهای اول، کودک را به آرامی با فضا آشنا کنند؛ مثلاً چند روز اول در محیط مهد حضور کوتاهتری داشته باشد یا اجازه داشته باشد اسباببازی مورد علاقهاش را همراه بیاورد. چنین جزئیاتی باعث احساس امنیت میشود و ترس اولیه را کاهش میدهد.
نقش بازی در افزایش مهارت اجتماعی کودک
بازی، سادهترین و مؤثرترین راه برای اجتماعی شدن کودک است. کودکان از طریق بازی، همدلی، نوبتگیری، همکاری و حل مسئله را یاد میگیرند. بازیهای گروهی مثل پازلهای تیمی، نقاشی جمعی یا نمایشهای کوتاه، حس تعلق را در کودک تقویت میکند.
در خانه هم میتوان این روند را ادامه داد؛ مثلاً با بازیهایی مثل «نقشآفرینی» (کودک نقش مربی یا دوست خیالی را بازی کند) یا با دعوت از یکی دو کودک همسن برای بازی در محیطی آرام. هدف این است که کودک قدمبهقدم یاد بگیرد در جمع احساس راحتی کند، بدون اینکه مجبور به رفتار خاصی شود.
حمایت کلامی و رفتاری والدین
کودکان خجالتی بیش از هر چیز نیاز به حمایت عاطفی دارند. وقتی والدین با آرامش و تشویق، موقعیتهای اجتماعی را برای کودک توصیف میکنند، ذهن او آمادهتر میشود. بهتر است از جملاتی مثل «میدانم گاهی ارتباط گرفتن سخت است، ولی تو میتوانی کمکم شروع کنی» استفاده شود.
در مقابل، جملاتی مانند «چرا با کسی بازی نمیکنی؟» یا «از چی میترسی؟» باعث افزایش فشار روانی میشود. همچنین والدین باید خود الگوی ارتباط سالم باشند؛ وقتی کودک میبیند والدینش با دیگران مودبانه صحبت میکنند، لبخند میزنند و ارتباط برقرار میکنند، بهصورت ناخودآگاه همین رفتار را یاد میگیرد.
نقش مربیان در اجتماعی شدن کودکان
مربیان مهدکودک نقشی کلیدی در رشد اجتماعی کودک دارند. رفتار گرم، درک متقابل و تشویق بجا، میتواند دنیای کودک خجالتی را متحول کند. مربی باید بدون اجبار، شرایط تعامل طبیعی را فراهم کند؛ مثلاً با سپردن مسئولیتهای کوچک مثل پخش مداد رنگی یا کمک به چیدن میز ناهار. این کار احساس ارزشمندی و اعتمادبهنفس را بالا میبرد.
در یکی از برنامههای آموزشی مهدکودک، برای مثال، از روش «دوست روز» استفاده میشود؛ هر روز یکی از کودکان مسئول خوشآمدگویی و همراهی دیگران است. همین مسئولیت ساده، باعث میشود حتی کودکان ساکتتر بهمرور اجتماعیتر شوند و در بازیها فعالتر شرکت کنند.
ارتباط با والدین دیگر و ساختن دنیای مشترک
تشویق کودک برای حضور در جمعهای کوچک بیرون از مهد هم مؤثر است. مثلاً بازی در پارک با دوستان مهد یا شرکت در جشنهای خانوادگی به کودک فرصت تمرین اجتماعی میدهد. بهتر است والدین ارتباطی دوستانه با خانوادههای دیگر برقرار کنند تا کودکان بتوانند در محیطی غیررسمیتر هم تعامل داشته باشند. این پیوستگی میان خانه و مهد باعث میشود کودک احساس ثبات و آشنایی کند و با اطمینان بیشتری رفتار اجتماعی نشان دهد.
چطور متوجه پیشرفت کودک شویم؟
پیشرفت در اجتماعی شدن معمولاً تدریجی است. ممکن است کودک در ابتدا فقط لبخند بزند، بعد سلام کند و چند روز بعد در بازی شرکت کند. هر تغییر کوچک باید دیده و تحسین شود.
میتوان با مربی در تماس بود و درباره رفتار روزانه کودک صحبت کرد. گاهی والدین متوجه تغییراتی نمیشوند که در محیط مهد اتفاق میافتد. پیگیری مداوم، هم به والدین آرامش میدهد و هم نشان میدهد کودک در مسیر درستی قرار دارد.
اگر خجالت کودک ادامه پیدا کرد چه باید کرد؟
در برخی موارد، خجالت ممکن است عمیقتر از حد معمول باشد و با اضطراب یا ترس شدید همراه شود. اگر کودک حتی پس از چند ماه هنوز از ارتباط اجتناب میکند یا نشانههایی از اضطراب جسمی (مثل دلدرد یا بیخوابی) دارد، بهتر است با روانشناس کودک مشورت شود. متخصصان میتوانند با بازیدرمانی و آموزش مهارتهای اجتماعی، روند رشد را تسهیل کنند. نکته مهم این است که والدین نباید این مسئله را پنهان یا نادیده بگیرند؛ مداخله زودهنگام، کلید تغییر پایدار است.
همچنین بخوانید: روشهای مؤثر برای کاهش اضطراب جدایی کودک در مهدکودک
جمعبندی
اجتماعی شدن یک مهارت است، نه ویژگی ذاتی. هر کودک با سرعت و تجربه خاص خود یاد میگیرد چطور ارتباط برقرار کند. حمایت عاطفی والدین، همکاری مربیان و فرصتهای بازی گروهی، سه ستون اصلی رشد اجتماعیاند. وقتی کودک در محیطی امن و تشویقکننده رشد کند، حتی خجالتیترین کودک هم بهمرور با لبخند وارد جمع میشود و از بودن در کنار دیگران لذت میبرد.
در همین مسیر، مهدکودک و پیشدبستانی نارسیس با ایجاد فضایی آرام، صمیمی و سرشار از احترام، به کودکان کمک میکند تا بدون احساس فشار یا اضطراب، مهارتهای ارتباطی خود را شکوفا کنند و از حضور در جمع لذت ببرند.
